Delhi Türk Sultanlığı (1206-1413)

Bu siyâsî teşekkül, Gur hükümdarı Muizzüddin Muhammed'in 1192'de kuzey
Hindistan'a vâlî tâyin ettiği Kutbüddin Aybeg tarafından kurulmuştur
(1206). Daha vâli iken Aligarh'ı, Benares'i ve ünlü Bihâr kalesini ele
geçirmiş olan Aybeg, Lahor ile Pencâb bölgesini de Tâcüddin Yıldız'dan
aldı. 1210'da atından düşerek öldüğü zaman Bedâun'da damadı İl-tutmuş,
Uc'da öteki damadı Kabaca, Bengal'de onun tâyin ettiği Kaymaz
bulunuyordu.
Aybeg'in erkek çocuğu yoktu. Şemsüddin İl-tutmuş, bütün
kuzey Hindistan'ı elinde toplayarak "Şemsiyye"hânedanını kurdu
(1211-1266). Devleti, Delhi başkenti olmak üzere, büyük kısmı ile
Pencâb'ı, Multan'ı, Lahor'u ve kuzeyde Gazne'ye kadar uzanan bölgelere
ihtiva ediyordu. Celâleddin Harezmşah'a karşı ülkesini koruyan ve
Moğollar'dan kaçan kalabalık Türk kitlelerini memleketine kabül etmek
suretiyle, kuzey Hindistan'da Türk kültür hayatının devamını sağlayan
İl-tutmuş, 1235 yılına kadar Bengal, Gwalior'dan başka Uccayn'ı da
kendine bağladı ve Halife kendisini "Hindistan Sultanı" olarak tanıdı
(1229). Ölümünden (1236) sonra, kaabiliyetsiz oğlunun yerine kızı
Raziyye Sultan oldu (1236-1239).
Fakat, babasının yetiştirmiş olduğu
"Çihigân" diye anılan kırk kumandan karışıklık çıkardılar. Bunlar
otorite tanımaz kimseler olmakla beraber yurtlarına Moğolları sokmayacak
kadar vatansever idiler. Nihayet Şemsiyye âilesinden Nâsırüddin Mahmüd
inzibatı sağlamak için 40'lardan Uluğ Han diye anılan Balaban'ı iş
başına getirdi. Nâib sıfatiyle faydalı işler gören Balaban, Mahmüd'un
1266'da ölümü ile kendisi Delhi sultanı oldu.
Moğol hücumlarını
durdurdu, Lahor'dan Moğol baskısını uzaklaştırdı, memleketi imâr etmeğe
çalıştı. Yerine torunu geçti (1287-1290). Fakat kısa zamanda iktidar
devletin askerî gücünü meydana getiren Kalaç Türkleri başbuğlarından
Celâlüddin Fîrüz'a intikal etti. Fîrüz, Moğol akınlarını püskürttü
(1291). Yeğeni Muhammed Kalaç, Dakkan üzerine bir sefer yaptırdı. Bu
ordu Deogir devleti merkezine (bugün Devlet-âbâd) girmeğe muvaffak oldu
(1295). Fîrüz'un yerine geçen Muhammed Kalaç (1296-1316) bütün Malva
bölgesini, Raçputana'yı, Gücerat'ı zapt etti. "Sultan-ı a'zam" diye
anılıyordu. Ölümü üzerine çıkan karışıklıklar içinde Giyâsüddin Tuğluk
iktidara geldi.
Asayişi sağlayan, teşkilâtı nizama sokan, su
kanalları açtıran Tuğluk, Bengal'e de tamamiyle hâkim oldu. Telingana'yi
Delhi'ye bağladı. Başkentin adını Sultanpür'a çevirdi. Oğlu Muhammed
Tuğluk (1325-1351) bir aralık devlet merkezini çok güneydeki Deogir'e
nakletti. Çok mağrur bir adamdı. Çin'i zapt etmeği düşünüyordu.
Huzursuzluk baş gösterdi. Bengal devletten ayrıldı (1339). Fîrüz Tuğluk
zamanı (1351-1388) bir nevi toparlanmakla geçti. Kuzeyde Timur
hâkimiyeti dolayısiyle Hindistan'a Türk akını kesilmişti.
Yerli
kuvvetlere dayanmak gerekiyordu. Bu sebeple koyu bir din politikası
tâkip eden Fîrüz'dan sonraki on yıl içinde (1397'ye kadar) Delhi tahtına
yedi kişinin çıktığı görüldü. Vilâyetler istiklâllerini ilân ettiler.
Nihayet Delhi'de idare Afganlı Seyyid âilesinin eline geçti (1414).